Mae ymddiriedolwyr yn gyfrifol ar y cyd am fuddsoddiadau eu helusen. Mae’r ymddiriedolwyr hynny sydd ag arbenigedd buddsoddi proffesiynol yn gyfrifol am ansawdd y cyngor y maen nhw’n ei rhoi i’r elusen. Mae rhagor o wybodaeth am gyfrifoldebau ymddiriedolwyr ar gael yng nghanllawiau CC14 y Comisiwn Elusennau.

• Cymdeithas y Sefydliadau Elusennol
• Grŵp Cyllid Elusennau

Mae llawer o gwmnïau cyfreithiol a rheolwyr buddsoddi hefyd yn cynnig hyfforddiant sy’n cynnwys cyfrifoldebau cyfreithiol a rheoleiddiol.

Er mwyn dod i ddealltwriaeth ar y cyd, gall ymddiriedolwyr archwilio’r canlynol:

• a oes modd cyflawni dibenion yr elusen o fewn cyfnod penodol
• cydbwyso anghenion nawr ac yn y dyfodol
• a allai’r elusen gyflawni ei dibenion mewn ffyrdd gwahanol a sut gallai hynny effeithio ar orwel amser yr elusen

Nid yw ceisio bodoli am byth yn nod strategol ynddo’i hun. Os oes gan elusen orwel amser hir iawn, mae angen i ymddiriedolwyr fod yn glir pam mai dyma’r ffordd orau o gyflawni’r dibenion.

Gall cronfeydd wrth gefn gryfhau gwytnwch elusen, er enghraifft os oes gostyngiad mewn incwm neu os oes angen arian ar gyfer prosiect. Dylai fod gan elusen bolisi cronfeydd wrth gefn i egluro ei dull gweithredu a lefel y cronfeydd wrth gefn y mae’r elusen yn bwriadu eu cadw.

Os yw incwm neu dwf mewn asedau yn uwch na lefel y gwariant, dylai ymddiriedolwyr ystyried a ddylid parhau i gynyddu maint cronfeydd anghyfyngedig yr elusen neu wario mwy ar ddibenion yr elusen.

Dylid cofnodi’r broses o wneud penderfyniadau a’r canlyniad yn glir.

Mae Cymorth Canser Macmillan (rhif elusen: 261017) yn awyddus bod cymaint o gyllid â phosibl yn mynd tuag at gyflawni dibenion yr elusen, gan sicrhau hyfywedd parhaus yr elusen ar yr un pryd. O’r herwydd, maen nhw’n canolbwyntio ar ‘bolisi hylifedd yn hytrach na pholisi cronfeydd wrth gefn’:

‘Fel mudiad sy’n dibynnu bron yn gyfan gwbl ar incwm codi arian blynyddol, ein polisi yw cadw digon o arian i’n galluogi i ymateb i unrhyw effaith niweidiol annisgwyl ar ein cyllid ac felly, rydym ni’n gweithredu polisi hylifedd yn hytrach na pholisi cronfeydd wrth gefn. Mae hyn yn adlewyrchu ein model gweithredu sy’n cydnabod ymrwymiadau grant aml-flwyddyn ar unwaith, yn unol â’n polisi cyfrifyddu. Mae hefyd yn golygu, drwy ganolbwyntio ar lefel briodol o hylifedd, yn hytrach na lefel o gronfeydd wrth gefn wedi’i thargedu, y gallwn ni gynyddu ein heffaith ar fywydau pobl sy’n byw gyda chanser...Yn ystod 2022, adolygodd ymddiriedolwyr y polisi hylifedd presennol a lleihau’r hylifedd targed o £100 miliwn i £70 miliwn, yn dilyn gwaith modelu hylifedd helaeth gyda chymorth gan fudiad allanol. Mae £70 miliwn yn cynrychioli’r swm sydd ei angen i gynnal y mudiad mewn sefyllfa iach gyda digon o hylifedd i dalu am anghenion cyfalaf gweithio, ynghyd â chronfa ‘diwrnod glawog’ y gellid manteisio arni pe bai argyfwng. O dan ein polisi hylifedd, ein targed yw cadw’r cronfeydd hyn mewn buddsoddiadau ac arian parod y mae modd eu diddymu ar fyr rybudd. Ar ben hynny, byddwn ni’n dal arian parod a chronfeydd hylif eraill i fodloni gofynion llif arian arferol o ddydd i ddydd.’

Mae elusennau’n gwneud buddsoddiadau er mwyn cefnogi neu hyrwyddo dibenion yr elusen. Nid yw tyfu neu gadw gwerth gwaddol treuliadwy yn nod strategol ynddo’i hun ac mae cyfleoedd a chostau ynghlwm wrth gynnal gwaddol treuliadwy dros y tymor hir. Yn wahanol i ymddiriedolwyr cronfa bensiwn sy’n gorfod gweithredu ar ran buddiolwyr a sicrhau bod arian yn cael ei gadw ar gyfer buddiolwyr, mae ymddiriedolwyr elusen yn gweithredu at ddibenion yr elusen ac oni bai fod gwaddol parhaol yn bodoli, nid oes rheidrwydd arnyn nhw i gadw’r arian. Rhaid i wario, cadw neu dyfu gwaddol dros amser fod yn benderfyniad bwriadol sy’n cael ei wneud i gefnogi neu hyrwyddo dibenion yr elusen.

Tyfu gwaddol: Yn yr un modd â Sefydliadau Cymunedol eraill, mae’r Sefydliadau Cymunedol sy’n gwasanaethu Tyne a Wear a Northumberland (rhif elusen 700510) yn mynd ati’n fwriadol i adeiladu gwaddol i fod yn ‘ased cymunedol i wasanaethu’r rhanbarth nawr ac am genedlaethau i ddod......[er mwyn] gallu cynnig cyllid i fwy o fudiadau elusennol a chymorth tymor hwy oherwydd dros amser, bydd y Sefydliad Cymunedol yn llai dibynnol ar arian sy’n cael ei roi yn flynyddol.’

Adolygu hirhoedledd: Mae Ymddiriedolaeth Elusennol Joseph Rowntree (rhif elusen 210037) yn cynnal adolygiad cyfnodol o orwel amser yr elusen, oddeutu bob deng mlynedd.

Mae Ymddiriedolaeth Blagrave (rhif elusen 1164021) yn datgan ei bod yn ‘agnostig ynglŷn â bodoli am byth – y byddai’n ystyried gwario i lawr pe bai’r cyfiawnhad yn glir, ond yn niffyg cyfiawnhad o’r fath byddai’n parhau i gydbwyso ei strategaeth fuddsoddi a’i enillion, ochr yn ochr â’i ymrwymiadau i roi grantiau.’

Gwario llai: Ymddiriedolaeth Albert Hunt (rhif elusen 1180640): ‘fe’i sefydlwyd ar 12 Ionawr 1979 ac mae wedi dosbarthu grantiau gwerth dros £40m hyd yma. Pan sefydlwyd yr Ymddiriedolaeth yn wreiddiol, roedd y sylfaenwyr yn glir ynglŷn â’u bwriad i gefnogi ystod eang o achosion... Gyda’r effeithiau diweddar ar gymdeithasna welwyd eu tebyg o’r blaen, drwy’r pandemig a’r argyfwng costau byw presennol, mae cynnydd amlwg yn y ddibyniaeth sy’n cael ei rhoi ar gymdeithas sifil fel ffynhonnell ymyrraeth. O ganlyniad, mae hyn wedi peri i’r Ymddiriedolwyr gwestiynu ‘pam mae’r Ymddiriedolaeth yn bodoli?’ a ‘pam mae angen i’r Ymddiriedolaeth fodoli am byth?’. Gan gydnabod bod angen dybryd am gymorth ariannol, mae’r Ymddiriedolwyr wedi penderfynu gweithredu nawr drwy ganolbwyntio ar wario gweddill adnoddau’r Ymddiriedolaeth o fewn amserlen benodol, gan weld Ymddiriedolaeth Albert Hunt yn dathlu ei phen-blwydd yn 50 oed ym mis Ionawr 2029 drwy gau.’

Ailystyried gwaddolion dyngarol: Mae llawer o sefydliadau â gwaddol yn mynd i’r afael â ffyrdd o rannu pŵer rhwng deiliaid cyfoeth (e.e. sefydliadau) a’r rheini sy’n cyflawni newid ar y rheng flaen (e.e. elusennau, mentrau cymdeithasol ac ymgyrchwyr).

Gweler Egwyddor 6: strategaethau buddsoddi sy’n ystyried tegwch ac effaith er mwyn cael mwy o wybodaeth am hyn.

Mae rhai sefydliadau, yn enwedig yn yr Unol Daleithiau a'r Deyrnas Unedig, yn archwilio dulliau cwbl wahanol:

• Mae Sefydliad Lankelly Chase (rhif elusen 1107583) yn gweithio i ‘ildio rheolaeth dros ein hasedau, gan gynnwys y gwaddol a’r holl adnoddau, er mwyn i arian lifo’n rhwydd i’r rheini sy’n gwneud gwaith cyfiawnder cymdeithasol sy’n cadarnhau bywyd’
• Mae SefydliadThirty Percy (rhif elusen 1177514) yn ‘archwilio’r ffordd orau o gefnogi deiliaid cyfoeth fel rhan o’r newid paradeim tuag at economeg newydd a dulliau buddsoddi troellog’
• Mae Sefydliad Joseph Rowntree (rhif elusen 1184957) yn ystyried ‘sut mae modd ysgogi gwahanol fathau o gyfoeth, gan gynnwys cyfoeth dyngarol, drwy ddulliau ariannu a buddsoddi amgen i wasanaethu pobl a’r blaned yn well’